KomunikAACja
AAC (z ang. Augmentative and Alternative Communication)- skrót, który obecnie jest powszechnie stosowany, oznacza komunikację alternatywną i wspomagającą. Termin ten jest wykorzystywany do określenia odmiennych sposobów porozumiewania się. Komunikacja wspomagająca, ponieważ wspomaga w określony sposób zdolność mówienia. Alternatywna, ponieważ jest procesem przyswajania zastępczych form, stanowiących substytut mowy dźwiękowej. Najbardziej powszechnymi systemami są te z użyciem znaków, symboli: graficznych (PCS, PIC, system K.Blissa), manualnych, dźwiękowych lub przestrzenno-dotykowych, a także systemy gestów (jak np. Makaton). W podejściu AAC charakterystyczne jest świadome włączenie tzw. komunikacji wielomodalnej, czyli korzystanie także z innych niż mowa środków przekazu, aby poprawić umiejętność porozumiewania się dziecka w sferze rozumienia, ekspresji oraz prowadzenia dialogu z partnerem.
Dynamiczny rozwój w sferze komunikacji alternatywnej i wspomagającej pokazał, jak wielkie ma ona znaczenie w procesie terapeutycznym każdego dziecka. Przeprowadzone badania i wieloletnia praktyka, obaliły (pokutujący nadal w wielu środowiskach) mit, mówiący o tym, że wprowadzając AAC odrzucamy komunikację werbalną, a nawet wpływamy na zahamowanie rozwoju mowy dziecka. Obecnie wiemy (wykazały to m.in. badania przeprowadzane na grupach przedszkolnych), że jest wręcz odwrotnie- występuje zależność między wysokim poziomem rozwoju mowy, a ilością i jakością używanych przez dziecko gestów. Pokazano także, że zastosowanie systemów obrazkowych nie tylko nie hamuje, a wręcz wspomaga pojawienie się komunikacji werbalnej.
Gesty są umiejętnością prymarną- to one dają nam podłoże do prawidłowego rozwoju mowy. Zanim dziecko wypowie pierwsze słowa, pokazuje gdzie lala ma oko, nos, buzię. Wskazuje rączką na przedmiot, który chciałoby otrzymać czy też pokazuje jakie jest duże, jaki smaczny był posiłek. Właśnie dlatego w naszej placówce posługujemy się systemem gestów, które ułatwiają dzieciom komunikowanie podstawowych potrzeb. Z systemem tym zapoznali się zarówno nauczyciele, uczniowie, jak i osoby pełniące funkcję pomocy nauczyciela.
Wybór alternatywnych i wspomagających metod komunikacji nie jest łatwy. Opiera się na długotrwałym budowaniu indywidualnego systemu porozumiewania się dziecka, który bazowałby na dostępnych mu środkach przekazu i był adekwatny do jego potrzeb i możliwości. Czasem będą to tylko pojedyncze gesty, a czasem będzie to budowanie zdań w systemie obrazkowym PECS. Dla jednego dziecka ogromną pomocą będą tzw. „gesty na ciele”, sygnalizujące wystąpienie danej czynności i dające dziecku poczucie bezpieczeństwa, a dla innego będzie to np. zastosowany e-tran, dzięki któremu dziecko wskaże (za pomocą wzroku) wybrane przedmioty, aktywności czy też wyrazi swoje aktualne potrzeby.
Oczywiście, aby dany system mógł funkcjonować w życiu dziecka musi być wdrażany zarówno w środowisku szkolnym, jak i rodzinnym. Wzajemna współpraca jest nieodłącznym składnikiem indywidualnego systemu porozumiewania się. Mimo tego, jak trudna i wymagająca jest to praca, każdy najmniejszy jej efekt daje ogromną satysfakcję- od zniwelowania lub zmniejszenia częstotliwości występowania zachowań trudnych, poprzez uśmiech dziecka, jego poczucie sprawstwa, po świadome i pełne wdzięczności wyrażanie swoich potrzeb.
Zachęcam do obejrzenia krótkiego filmu, który pokazuje, jak wiele możliwości daje komunikacja alternatywna i wspomagająca.
Weronika Działoszyńska
Opracowano na podstawie książki:
Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, red. nauk. J.Błeszyński, Impuls, Kraków, 2006
